اسید سالیسیلیک یک بتاهیدروکسی اسید است که به عنوان یک ترکیب طبیعی در گیاهان تولید می شود. اسید سالیسیلیک با فرمول شیمیایی C7H6O3 یک ماده جامد سفید تا برنزه و بدون بو است که به آرامی در آب حل می شود.نمک و استرهای این ماده به عنوان سالیسیلات شناخته می شوند که در صنعت دارو کاربرد دارند. اسید سالیسیلیک از نظر سازمان بهداشت جهانی جزء ایمن ترین و موثرترین داروهای مورد نیاز در یک سیستم بهداشتی است.

خواص فیزیکی و شیمیایی اسید سالیسیلیک چیست ؟

این ترکیب یک اسید آروماتیک کوچک است که نام شیمیایی آن منوهیدروکسی بنزوئیک اسید است. طبیعت این ماده لیپوفیلیک است و در گیاهان به عنوان هورمون رشد عمل می کند.

نقطه جوش و ذوب آن به ترتیب ۲۱۱ و ۳۱۵ درجه سانتی گراد می باشد و حلالیت آن در آب پایین است. این ماده هنگام تجزیه شدن بخارات تحریک کننده و دودی با بوی بسیار ناخوشایند تولید می کند.

این ماده کاربرد وسیعی خصوصا در صنایع داروسازی دارد و رایج ترین کاربرد آن استفاده در داروهای مسکن از جمله آسپرین است. این اسید به دلیل خواص کراتئولیتیک برای لایه برداری پوست نیز مورد استفاده قرار می گیرد و برای درمان آکنه و پسوریازیس کاربرد دارد.

این اسید در شامپوهای ضد شوره نیز مورد استفاده قرار می گیرد زیرا از رسوب سبوم بر روی منافذ پوست و اطراف فولیکول مو جلوگیری کرده و سلول های مرده را از پوست سر پاک می کند.

اسید سالیسیلیک خواص ضدعفونی کننده متوسطی دارد و به عنوان یک ماده باکتریواستاتیک شناخته می شود. این ماده باکتریها را نمی کشد ولی در هرجایی که استفاده شود از رشد باکتریها جلوگیری می کند.

کاربردهای اسید سالیسیلیک

اسید سالیسیلیک یک ماده ضد التهابی فعال است و به دلیل داشتن توانایی لایه برداری به عنوان یک ماده ضد باکتری موضعی عمل می کند. این اسید آلی به طور گسترده ای در سنتز مواد آلی مورد استفاده قرار می گیرد و به عنوان یک هورمون گیاهی عمل می کند.

مانند سایر اسیدهای هیدروکسی ، اسید سالیسیلیک ماده اصلی بسیاری از محصولات دارویی برای درمان درماتیت سبوروئیک ، آکنه ، پسوریازیس و زگیل است.

این اسید به عنوان ماده نگهدارنده مواد غذایی ، ضد باکتری و ضد عفونی کننده استفاده می شود. آسپرین (استیل سالیسیلیک اسید یا ASA) را می توان با استری شدن گروه هیدروکسیل فنولیک این ماده با گروه استیل از انیدرید استیک یا کلرید استیل تهیه کرد.

چگونه سالیسیلیک اسید آکنه را درمان می کند ؟

بیایید نگاهی به معادله آکنه بیندازیم :

سبوم چسبنده در سطح پوست + سلول های مرده پوست + باکتری های مولد آکنه = آکنه

برای این که جوش بزنیم هر سه عامل باید در کنار هم قرار بگیرند .

اگر پوست شما چرب و مختلط است یا مستعد جوش و آکنه هستید ، به دلیل چربی پوست سلول های مرده به راحتی از سطح پوست جدا نشده و گاهی درون منافذ به دام افتاده و در ترکیب با چربی پوست ماده غلیظی را تشکیل می دهند که باکتری مولد آکنه از آن تغذیه می کند . سالیسیلیک اسید علاوه بر اثر لایه برداری ، محلول در چربی نیز هست . یعنی با حل کردن چربی موجود در دیواره منافذ ، سلول های مرده به دام افتاده در منافذ را جدا می کند و موجب افزایش گردش سلولی پوست می شود .

به طور کلی خواص سالیسیلیک اسید برای پوست عبارت است از :

لایه برداری

درمان لکه ها و تیرگی های پوست Hyperpigmentation

از بین بردن باکتری های ایجاد کننده آکنه به دلیل خاصیت اسیدی (PH ایده آل برای این باکتری ها پی اچ بالای ۶ است)

تحریک تولید کلاژن و جوان سازی پوست

کاهش قرمزی و التهاب پوست

علاوه بر این سالیسیلیک اسید در مقایسه با سایر لایه بردار ها مثل بنزوئیل پروکساید و انواع رتینول تحریک و التهاب کم تری ایجاد می کند . سالیسیلیک اسید با غلظت  ۰٫۵ تا ۲ درصد همان کاری را برای پوست انجام می دهد که آلفاهیدورکسی اسیدها – لاکتیک اسید و گلایکولیک اسید – در غلظت های ۱۵ تا ۳۰ درصد انجام می دهد .

سالیسیلیک اسید را در لیست ترکیبات محصول با نام های BHA یا بتاهیدروکسی اسید نیز خواهید دید . اگر چه سالیسلیک اسید تنها بتاهیدروکسی اسید موجود در جهان نیست اما تنها بتاهیدروکسی اسیدی است که در محصولات مراقبت پوستی استفاده می شود .

مانند بنزوئیل پروکساید ، سالیسیلیک اسید نیز تنها تا در زمان استفاده در درمان و پیشگیری از آکنه موثر است و ممکن است با قطع مصرف و مسدود شدنِ دوباره منافذ آکنه ها بازگردند .

سالیسیلیک اسید اغلب به عنوان درمان کمکی در کنار سایر ترکیبات استفاده می شود تا اثر و کارایی سایر ترکیباتِ درمان آکنه را افزایش دهد .

عوارض جانبی

این ترکیب به عنوان یک داروی موضعی، برخلاف اسیدهای آلفا هیدروکسی قادر به نفوذ و تجزیه چربی ها و لیپیدها است و در غلظت های بسیار بالا باعث سوختگی شیمیایی متوسط در پوست می شود. اگر حلال آن  الکل ، استون یا روغن باشد ، ممکن است به پوشش منافذ پوست آسیب برساند.

اسید سالیسیلیک ۲۰ تا ۵۰ درصد به شکل پماد برای از بین بردن زگیل و تگ های پوستی استفاده می شوند ولی نباید روی صورت یا برای درمان آکنه استفاده شود. استفاده مکرر از این ماده ممکن است بدون افزایش اثربخشی منجر به افزایش عوارض جانبی شود.

برخی از افراد نسبت به این اسید و ترکیبات آن حساسیت دارند. همچنین اگر غلظت بالای پماد سالیسیلیک اسید بر روی درصد زیادی از سطح بدن اعمال شود ، مقادیر بالایی از این ماده می تواند وارد خون شود و برای جلوگیری از عوارض بعدی نیاز به همودیالیز است.

این ماده در گیاهان به صورت اسید سالیسیلیک آزاد و استرهای کربوکسیله و گلیکوزیدهای فنلی وجود دارد. مطالعات متعدد نشان می دهد كه انسان این ماده را به میزان قابل توجهی متابولیزه می كند.