پروپرانولول دارویی از دسته ی داروهای مسدودکننده ی گیرنده های بتا می باشد. این دارو که در درمان موارد متعدد و متنوعی کاربرد دارد، بر روی عملکرد قلب و عروق خونی اثر دارد.پروپرانولول با اتصال به گیرنده های مخصوصی در سلول های قلبی و عروقی به نام گیرنده های بتا، با مسدود کردن آن فرمان کاهش فعالیت قلبی را به اعصاب قلب منتقل می نماید.
پس از دریافت این پیام عصبی، با کاهش ضربان قلب باعث منظم شدن ضربان قلب می شود، این عمل می تواند منجر به کاهش فشار خون در عروق خونی گردد و به پیشگیری از ضربان نامنظم قلبی کمک کند.
به علت اینکه قلب با عملکرد این دارو انرژی کمتری مصرف می کند، می تواند به کاهش درد های قفسه ی سینه در آنژین های صدری کمک نماید و همچنین پروپرانولول می تواند در پیشگیری از حملات قلبی به دنبال این درد های قلبی نیز موثر باشد و مرگ و میر پس از سکته های قلبی را کاهش دهد. البته امروزه داروهای جدیدتری نیز از این گروه تولید شده است ولی پروپرانولول همچنان جزء داروهای بسیار پرمصرف محسوب می شود.
پروپرانولول در موارد دیگر نیز می تواند گزینه ی مناسبی جهت درمان و پیشگیری بیماری باشد. از این رو این دارو برای کاهش علائم فیزیکی ناشی از استرس مانند تپش قلب و لرزش بدن تجویز گردد. مشابه این علائم در افراد مبتلا به پرکاری غده ی تیروئید نیز دیده می شود و پروپرانولول به سرعت می تواند این علائم را تسکین دهد.
پروپرانولول همچنین به عنوان داروی رایجی در پیشگیری از سر درد های عروقی یا میگرنی کنترل شده تجویز می گردد و می تواند گزینه ی مناسبی در افراد مبتلا به میگرن که سایر درمان ها برای آنها مناسب نمی باشد، قرار گیرد. مشاهده شده که پروپرانولول تعداد دفعات حملات میگرنی را کاهش می دهد.
پیش از مصرف پروپرانولول
-در صورتی که باردار یا شیرده هستید یا قصد باردار شدن دارید، پیش از مصرف این دارو به پزشک خود اطلاع دهید.
-در صورت ابتلا به هرگونه اختلال در عملکرد کبد یا کلیه به پزشک خود اطلاع دهید.
-در صورت سابقه یا ابتلا به فشار خون، اختلالات عروقی، آسم یا هرگونه اختلال تنفسی، قند خون بالا(دیابت)، بیماری پوستی پسوریازیس، بیماری عضلانی و میاستنی گراویس حتما به پزشک خود اطلاع دهید.
-در صورتی که سابقه ی افت ضربان قلب یا بلوک قلبی داشته اید و در صورتی که سابقه ی درد های قلبی مکرر داشته اید پزشک خود را مطلع نمایید.
-به دلیل این که این دارو می تواند با بسیاری از داروها (خصوصا داروهایی که بر روی گیرنده های بتا اثر می گذارند) تداخل ایجاد کند، پیش از مصرف این دارو حتما لیست کلیه ی داروها و مکمل های مصرفی خود را در اختیار پزشک یا داروساز خود قرار دهید تا در صورت وجود تداخل، اقدامات لازم جهت تنظیم مقدار مصرف یا نوع دارو، صورت گیرد.
-بیماران مبتلا به آسم یا تنگی نفس در مصرف این دارو بسیار دقت کنند چون می تواند بسیار خطرناک باشد.
نحوه ی مصرف صحیح قرص پروپرانولول
-مقدار مصرف مناسب دارو را پزشک باتوجه به سن و شرایط شما تعیین می نماید. لذا از مصرف خود سرانه ی دارو یا مصرف بیش از حد تجویز شده، خودداری نمایید.
قرص پروپرانولول ممکن است ۲،۳ و یا ۴ نوبت در روز برای شما تجویز شود. اما نوع کپسول دارو طولانی اثر تر می باشد و معمولا یک مرتبه در روز تجویز می شود.
کپسول را بطور کامل همراه با یک لیوان آب ببلعید و از جویدن یا بازکردن آن خودداری نمایید.
-قرص و کپسول های پروپرانولول با دوز های متفاوتی تولید می شود معمولا قرص های ۱۰،۲۰،۴۰ میلی گرمی رایج می باشند لذا در صورتی که از این دارو به مدت طولانی استفاده می نمایید هر بار که دارو را جدید خریداری می کنید مقدار دارویی را بر روی بسته ی دارو چک نمایید.
-سعی کنید دارو را در زمان مشخصی از شبانه روز و به صورت منظم مصرف نمایید تا از فراموش کردن نوبت دارو جلوگیری شود و اثرات مطلوب دارو بهتر حاصل شود.
-در صورت فراموش کردن یک نوبت دارو، بلافاصله پس از یادآوری مصرف نمایید مگر اینکه به دوز بعدی نزدیک باشد در این صورت دوز بعدی را در زمان خودش مصرف نمایید و نوبت فراموش شده را رها کنید و از دو برابر کردن مقدار مصرف در یک نوبت بپرهیزید.
توصیه های لازم در خصوص مصرف قرص پروپرانولول
-در مدت مصرف این دارو، تحت نظر پزشک خود باشید تا روند بهبودی و همچنین شرایط شما بررسی گردد.
-درمان با پروپرانولول ممکن است طولانی مدت باشد. لذا دارو را تا زمانی که پزشک توصیه کرده است مصرف نمایید. در صورت مصرف طولانی مدت، قطع ناگهانی این دارو می تواند عوارضی داشته باشد به همین دلیل لازم است قطع دارو زیر نظر پزشک و به تدریج انجام شود.
-در صورتی که قرار است تحت عمل جراحی یا درمان های دندان پزشکی قرار گیرید، درمانگر خود را در جریان مصرف این دارو (و سایر داروهای مسدود کننده ی گیرنده های بتا مانند متوپرولول، کارودیلول و..) قرار دهید، زیرا مصرف این دارو می تواند اثرات داروی بیهوشی را افزایش دهد.
-در صورتی که از نوشیدنی های الکلی استفاده می نمایید، حتما با پزشک خود مشورت نمایید زیرا مصرف این دارو همراه با الکل می تواند منجر به افت شدید فشار خون باشد که می تواند سلامتی شما را تهدید نماید و توصیه نمی شود.
-در صورتی که مبتلا به دیابت می باشید، پروپرانولول می تواند علائم افت قند خون (لرزش، تپش قلب و...) را برطرف نماید و متوجه افت قند خون خود نشوید به همین دلیل توصیه می شود قند خون خود را بیشتر کنترل نمایید و با پزشک خود در مورد این مسئله مشورت نمایید.
-در صورت خرید هر داروی جدید، داروساز خود را در جریان مصرف پروپرانولول قرار دهید. مصرف بعضی از دارو ها مانند دارو های ضد سرفه، سرماخوردگی و آنفولانزا و... همزمان با این دارو مناسب نمی باشد.
-در کنار مصرف این دارو به توصیه های پزشک خود در رابطه با تغذیه، ورزش و سبک زندگی سالم توجه نمایید.
عوارض جانبی پروپرانولول
-احساس خستگی و خواب آلودگی از علائم رایج در زمان مصرف این دارو می باشد لذا در صورت وقوع این علائم از رانندگی و کار با وسایلی که نیاز احتیاط دارد تا زمانی که اثر دارو برطرف نشده، خودداری نمایید.
-احساس سرما و یخ کردن دست یا پا ها، تنگی نفس، اختلال در خواب و کاهش ضربان قلب ممکن است با مصرف این دارو رخ دهد در صورت بروز این علائم به پزشک خود مراجعه نمایید.
-در تعداد کمی از مصرف کنندگان این دارو کاهش میل جنسی، اختلال در خلق و خو، سر درد و سؤهاضمه دیده شده است در صورتی که این علائم را داشتید حتما با پزشک خود صحبت نمایید.
-از آنجا که پروپرانولول علاوه بر اثر بر روی گیرنده های بتا در سلول های قلبی و عروقی، به گیرنده های مشابه در سایر نواحی بدن از جمله عروق ریه نیز می توانند متصل شود، می تواند عوارض جانبی در سایر نقاط بدن نیز ایجاد نمایند. لذا در صورتی که مشکل تنفسی دارید و یا از دارو های ضد آسم استفاده می نمایید احتمالا مصرف این دارو برای شما مناسب نباشد و علائم ریوی شما را تشدید نماید.
کلاس ۲داروهای ضدآریتمی.
سایر عوارض (درصد نامشخص):
قلبی عروقی: سردی اندام های انتهایی، آنژین صدری، اختلال در هدایت دهلیزی بطنی، برادی کاردی، نارسایی قلبی، شوک کاردیوژنیک، افت فشارخون، انقباضات قلبی غیرموثر، سنکوپ
سیستم اعصاب مرکزی: اختلالات خواب، آژیتاسیون، خستگی، سرگیجه، کابوس شبانه، تحریک پذیری، خواب آلودگی، فراموشی، سندرم تونل کارپال، کاتاتونی، اختلال شناختی، گیجی، پرخوابی، لتارژی، خواب رفتگی اندام، روان پریشی
پوستی: تغییرات ناخن ها، درماتیت تماسی، زخم پوستی، راش اگزماتوز، لیکن پلان فرسایشی، هایپرکراتوز، خارش، راش پوستی
غدد درون ریز و متابولیسم: افزایش قندخون، افزایش پتاسیم خون، افزایش چربی خون، افت قندخون
گوارشی: اسهال، درد شکمی، کاهش اشتها، یبوست، بی اشتهایی، ناراحتی معده
ادراری تناسلی: کم ادراری، پروتئین در ادرار
هماتولوژی و انکولوژی: ترومبوسیتوپنی ایمونولوژیک (ITP)، ترومبوسیتوپنی
کبدی: افزایش آلکالین فسفاتاز سرم، افزایش سطح سرمی آنزیم های ترانس آمیناز
عصبی، عضلانی و اسکلتی: آرتروپاتی، سندرم اکولوموکوکوتانئوس، پلی آرتریت
چشمی: پرخونی ملتحمه، کاهش وضوح بینایی، گشادی مردمک
کلیوی: افزایش BUN، نفریت بینابینی
تنفسی: برونشیت (شامل سرفه، تب، اسهال و استفراغ)، برونشیولیت (شامل سرفه، تب، اسهال و استفراغ)، برونکواسپاسم، تنگی نفس، ادم ریوی، خس خس سینه
داروهای مرتبط:
نیتروگلیسیرین
لوزارتان
سدیم والپروات
ارگوتامین سی
آملودیپین
موارد مصرف پروپرانولول
پروپرانولول در درمان آنژين صدري مزمن، پيشگيري و درمان آريتمي قلبي، كنترل قلبي، كنترل زيادي فشار خون، درمان كارديوميوپاتي هيپرتروفيك و پيشگيري از انفاركتوس مجدد ميوكارد، در درمان كمكي فئوكروموسيتوم و پيشگيري از سردردهاي عروقي مصرف مي‌شود.
مکانیسم اثر پروپرانولول
مهار غیر اختصاصی گیرنده های بتا آدرنرژیک. با مهار رقابتی گیرنده های بتا-۱ و بتا-۲ موجب کاهش فشار خون می گردد.
تداخلات دارویی پروپرانولول
*مشخصات کلی تداخلات:
- سوبسترای CYP1A2
- سوبسترای CYP2D6
- مهارکننده CYP1A2 (ضعیف)
- عامل ضد فشارخون
- تشدید برادی کاردی
- تشدید هایپرگلیسمی
- تشدید هیپوگلیسمی
- افزایش فاصله PR
- تداخل با اثر آنالوگ‌های نوراپی نفرین رادیو نشان شده
تداخلات رده X (پرهیز):
آگونیست های بتا 2، برومپریدول، فکسینیدازول، فلوکتافنین، ریواستیگمین
کاهش اثرات داروها توسط پروپرانولول:
آگونیست های بتا ۲، اتوفیلین، لاسیدیپین، مشتقات تئوفیلین
کاهش اثرات پروپرانولول توسط داروها:
الکل (اتیل)، آمفتامین‌ها، باربیتورات ها، عوامل کمپلکس ساز اسیدهای صفراوی، بریگاتینیب، کلم بروکلی، برومپریدول، ماری‌جوانا (شاهدانه)، القاکننده‌های متوسط CYP1A2، دکس متیل پردنیزولون، گیاهان (با خاصیت افزاینده فشارخون)، متیل‌فنیدات، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، پگ اینترفرون آلفا 2-b، مشتقات ریفامایسین، تنباکو (دود کردن)، یوهیمبین
افزایش اثرات داروها توسط پروپرانولول:
آلفا ۱ بلاکرها، آگونیست های آلفا ۲، آمیفوستین، داروهای ضد سایکوز (فنوتیازین ها)، داروهای ضد سایکوز (نسل دوم [آتیپیکال])، عوامل ایجادکننده برادی کاردی، برومپریدول، بوپیواکائین، گلیکوزیدهای قلبی، سریتینیب، آگونیست های کولینرژیک، کلوزاپین، دیسوپیرامید، دوکسوفیلین، دولوکستین، اپی نفرین (نازال، استنشاقی دهانی، راسمیک، سیستمیک)، مشتقات ارگوت، فکسینیدازول، فینگولیمود، عصاره گرده گیاهان آلرژی‌زا (عصاره 5 علف)، داروهای کاهنده فشارخون، انسولین‌ها، ایوابرادین، لاکوزامید، فرآورده‌های حاوی لوودوپا، لیدوکائین (موضعی و سیستمیک)، مپیواکائین، متاکولین، نیتروپروسید، فولکودین، ریزاتریپتان، سیپونیمود، سولفونیل اوره‌ها، مشتقات تئوفیلین، تیزانیدین، زولمی تریپتان
افزایش اثرات پروپرانولول توسط داروها:
آبامتاپیر، مهارکننده‌های استیل کولین استراز، آجمالین، الکل (اتیل)، آلفوزوسین، آگونیست های آلفا ۲، آمینوکینولین ها (ضد مالاریا)، آمیودارون، داروهای ضد سایکوز (فنوتیازین ها)، باربیتورات ها، بنپریدول، بریگاتینیب، بریمونیدین (موضعی)، مسدود کننده‌های کانال کلسیمی (غیردی‌هیدروپیریدینی)، کوبیستات، مهارکننده‌های متوسط و قوی CYP1A2، مهارکننده متوسط و قوی CYP2D6، دیازوکسید، دی‌پیریدامول، دیسوپیرامید، دروندارون، فلوکتافنین، گیاهان (با خاصیت کاهنده فشارخون)، لاسیدیپین، لورمتازپام، لومفانترین، متوکسی فلوران، میدودرین، مولسی‌دومین، نفتوپیدیل، نیسرگولین، نیکوراندیل، نیفدیپین، اوبینوتوزومب، پگ اینترفرون آلفا-b۲، پنتوکسی فیلین، مهارکننده‌های فسفودی استراز ۵، پروپافنون، آنالوگ‌های پروستاسیکلین، کیناگولید، کینیدین، رگورافنیب، رزرپین، ریواستیگمین، روکسولیتینیب، ترلیپرسین، توفاسیتینیب، زیلوتون
تداخل با غذا:
اتانول: اتانول می‌تواند سطح پلاسمایی پروپرانولول را افزایش یا کاهش دهد. گزارش‌ها متغیر است و هم افزایش و هم کاهش متابولیسم کبدی این دارو را نشان می‌دهد.
راه‌کار: توصیه می‌شود در مصرف اتانول احتیاط شود و بیمار ازنظر ضربان قلب و یا تغییرات فشارخون پایش شود.
غذا: در صورت مصرف با غذا سطح سرمی این دارو می‌تواند افزایش یابد. غذاهای حاوی پروتئین بالا می‌توانند فراهمی زیستی این دارو را افزایش دهند. تغییر در رژیم غذایی از رژیم حاوی کربوهیدرات بالا/ پروتئین پایین به کربوهیدرات پایین/ پروتئین بالا ممکن است منجر به افزایش حذف از بدن شود.
راه‌کار: قرص (سریع رهش) باید با معده خالی مصرف شود. کپسول (پیوسته رهش) می‌تواند با روندی ثابت نسبت به غذا مصرف شود. (همیشه با غذا یا همیشه بدون غذا)
هشدار ها پروپرانولول
1- مصرف اين دارو درموارد زير بايد با احتياط فراوان صورت گيرد:
سابقه آلرژي، آسم نايژه‌اي، آمفيزيم يا برونشيت غير آلرژيك، نارسيايي احتقاني قلب، ديابت، پركاري تيروئيد، افسردگي رواني يا سابقه ابتلاء به آن.
2- مقدار مصرف اين دارو در سالمندان بايد بر اساس پاسخ بيمار تعيين شود. زيرا از يك طرف به علت كاهش حساسيت اين بيماران به اثر دارو ممكن است افزايش مقدار مصرف لازم باشد و از طرف ديگر به علت كاهش توانايي متابوليسم و دفع دارو، كاهش مقدار مصرف ممكن است ضرورت يابد.
3- در بيماران مبتلا به عيب كار كبد، مقادير مصرف اين دارو بايد كاهش يابد.
4- در صورت بروز افسردگي ناشي از اين دارو، مصرف آن بايد قطع شود.
5- اگر بعد از يك دوره درمان طولاني با اين دارو قطع مصرف آن ضرورت پيدا كند، بايد مصرف اين دارو به تدريج و حداقل طي سه روز تا دو هفته قطع شود. در طول اين مدت، بيمار بايد از فعاليت‌هاي شديد بدني پرهيز كند تا خطر بروز انفاركتوس ميوكارد يا آريتمي به حداقل برسد. اگر پس از قطع مصرف دارو، علايم قطع مصرف بروز كرد، بايد مصرف دارو را به طور موقت مجدداً شروع نمود ولي به دنبال بهبود بيمار، آن را با احتياط قطع كرد.
6- در طول مصرف اين دارو، پيگيري عملكرد قلب، تعيين نبض، اندازه‌گيري فشار خون و ثبت نوار قلبي و اندازه‌گيري ضربان قلب ضروري است.
توصیه های دارویی پروپرانولول
1- هيچ يك از نوبت‌هاي مصرف اين دارو نبايد فراموش شود، به خصوص اگر روزی يك بار مصرف مي‌شود.
2- اين دارو، زيادي فشار خون را درمان نمي‌كند، بلكه آن را كنترل مي‌نمايد. مصرف اين دارو ممكن است تا پايان عمر ضروري باشد.
3- مصرف دارو، حتي در صورت احساس بهبودي، بايد ادامه يابد.
4- اگر يك نوبت دارو فراموش شود، به محض به ياد آوردن آن نوبت بايد مصرف شود. ولي اگر تا زمان مصرف نوبت بعدي 4 ساعت باقميانده باشد، از مصرف آن نوبت بايد خودداري شده و مقدار مصرف بعدي نيز دوبرابر نگردد.
5- در بيماران مبتلا به ديابت، با مصرف اين دارو علائم كمي قند خون ممكن است پوشانده شود يا غلظت قند خون افزايش يابد يا كاهش قند خون طولاني شود.
6- از مصرف ساير داروها، به ويژه داروهاي مقلد سمپاتيك كه نياز به نسخه پزشك ندارند، بايد خودداري گردد.
7- قبل از قطع مصرف دارو، بايد با پزشك مشورت شود.
8- به علت احتمال بروز سرگيجه، خواب‌آلودگي و منگي، هنگام رانندگي يا كار با وسايلي كه نياز به هوشياري دارند، بايد احتياط نمود.